NGHE ĐIỆN THOẠI OSIN HUY ĐỨC

NGUYỄN TRỌNG TẠO: Tôi đang ngủ trưa thì nghe chuông điện thoại kêu. Nhìn vào màn hình thấy số từ nước ngoài. Nhấn phím nghe. Một giọng quen quen nhưng sóng lạo xạo không rõ lời. Một lát mới biết là Huy Đức gọi từ Hoa Kỳ (Hoa Kỳ mà sóng cũng lạo xạo thế?). Đức bảo vừa nghe lại “Khúc hát sông quê” qua giọng Anh Thơ, thấy nhớ quê và buồn buồn. Có lẽ đó là tâm trạng của người xa quê đã tròn năm, và sắp trở về gặp lại quê mình. Gặp lại quê mình sao lại buồn? Phải vui chứ.

Huy Đức tại World Bank. Ảnh: Hiệu Minh

Tôi bảo Osin cứ chơi tiếp mấy ngày trên đất Mỹ rồi về. Về để gặp lại bạn bè, để uống rượu, để dong duổi trên hành trình vui buồn của đất nước mình và để viết. Một cây viết sắc sảo và can đảm như Huy Đức rất cần cho đất nước, cho dân Việt thời nay.

Nhớ lần đầu gặp Huy Đức. Anh đến nhà tôi mang theo 2 chai rượu mật gấu “nhà giồng được” của nhà báo Trần Đình Bá cho anh. Thời đó mật gấu quý lắm. Anh Trần Đình Bá vừa làm báo vừa nuôi gấu, rất phát. Mấy ông bạn văn của tôi đang uống rượu ở nhà tôi, ai cũng vui khi Huy Đức xuất hiện. Nhiều câu chuyện cung đình được nhắc tới với những thán phục và đắng như… mật gấu. Chuyện làm báo cũng trôi nổi, nhô lên thụt xuống. Rồi Huy Đức phải rời cuộc rượu sớm để bay vào Sài Gòn. Khi Huy Đức đi rồi, mấy ông bạn tôi cứ tấm tắc khen Huy Đức, nhưng cũng có người nói buồn: “Tài như nó ở đất này dễ bị “tai” lắm”. Thì Nguyễn Du thời xưa cũng than thế mà, Chữ tài liền với chữ tai một vần.

Hơn một năm trước, tôi vào Sài Gòn, trước khi ra sân bay để về Hà Nội, có 2 chai “xách tay” bạn tặng, tôi gọi bạn bè nhóm cuộc nhậu, nhưng mấy ông bạn đã ngồi ở quán Huế. Tôi đến đấy thấy đã đông nhưng không thấy Huy Đức. Nguyễn Quang Lập bảo nó đang đóng cửa viết sách, không ra khỏi nhà đâu. Tôi gọi cho Huy Đức bảo một tiếng nữa anh ra sân bay. Có lẽ vì thế mà một lát sau, Huy Đức đến.

Trong cuộc rượu ồn ào, tôi và Đức không nói với nhau được nhiều, nhưng tôi được biết Đức đang viết cuốn sách tâm đắc, có lẽ đó là cuốn “Bên thắng cuộc” sau đó anh xuất bản trên mạng, và in thành sách.

Tôi đọc “Bên thắng cuộc” miễn phí. Cuốn sách cuốn hút tôi, vì đấy là lịch sử của thời tôi. Lịch sử chát chúa trên từng trang sách Huy Đức. Hàng trăm trang tư liệu được thanh lọc thành con chữ, nó hiện lên một nỗi đau nhức về dân tộc mình. Một khát khao yên bình một bọc đồng bào. Những vẻ vang tự hào, những đớn đau xa xót, những sai lầm và những lựa chọn… cứ “ngổn ngang như gồng như gánh dân công” (thơ Chính Hữu). Đọc một cuốn sách tư liệu mà hấp dẫn, mà cảm động như đọc tiểu thuyết. Vâng nó cứ như một thiên “tình sử” cay đắng của nước mình. Không phải cây bút nào, trái tim nào cũng viết được như vậy. Tôi thấy tự hào về một nhà báo nước mình, cũng ngang ngửa với thế giới, chứ chả chơi.

Giờ thì Huy Đức sắp chia tay nước Mỹ. “Anh phải về thôi, xa em thôi…”. Xa cái nơi mà họ Chế từng khái quát “Khi ta ở chỉ là nơi đất ở/ Khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn”. Thế đó, buồn khi xa nước Mỹ, nhưng sẽ vui khi về nước mình.

Tâm trạng bâng khuâng của Huy Đức tôi hiểu khi đọc bài viết gần đây của anh (Chia tay nước Mỹ) tràn đầy một tình yêu quê hương Việt, như một vô thức khi thấy Phở nơi xứ người…

.

Chia tay nước Mỹ

Huy Đức

Khi khép cánh cửa 21 Shepard, nhận ra mình sẽ không còn quay lại căn nhà này, bàn tay của tôi hơi sững lại, cảm giác như khi chia tay một người thân mà biết rồi sẽ không gặp nhau.

Thời tiết Cambridge đang ở thì đẹp nhất.

Tôi đã ở đây một năm.

Tháng 8-2005, tôi được một gia đình Mỹ ở vùng Washington, DC tình nguyện cho tạm trú trong nhà. Lúc đầu tưởng chỉ ở một tuần nhưng sau do việc bố trí nhà ở của trường có trục trặc nên tôi đã ở lại gia đình này ba tuần.

Jeff, tên người chồng, là một đầu bếp. Anh rất hiếu khách, bữa thì Jeff làm cá hồi đút lò, bữa thì steak. Tôi ăn uống rất nhiệt tình và tự bảo đồ Mỹ không ngán như mình tưởng. Cho đến ngày Vicky, tên người vợ, chở tôi đến trường. Khi xe chạy qua một khu mua sắm nhỏ, tôi nhìn thấy… “Phở 75”. Những bảng hiệu sặc sỡ khác bỗng chốc lu mờ. Bụng không đói mà tự nhiên cồn cào, tất cả các giác quan của tôi đều rạo rực. Tôi bảo Vicky dừng xe.

Vicky ngồi đợi tôi. Chị lịch sự cầm tờ báo cao lên, dán mắt vào đó để tôi tự nhiên. Không biết chị có đọc được chữ nào trong khi tôi xì xoạp húp. Không phải bao giờ cũng có dịp để nhận ra, một giọt nước mắm cũng khiến ta nôn nao, một câu hát cũng có thể chạm vào nơi yếu nhất.

Không như mấy thập niên trước, nước Mỹ bây giờ gần như vùng nào cũng có một cộng đồng Việt Nam, ở đâu cũng không quá khó khăn để kiếm phở và nước mắm. Anh Thái, một nhà báo ở khu quận Cam nói đùa: “Chỉ khi ra khỏi Mỹ tôi mới phải nói tiếng Anh”.

Đang chạy xe trên “freeway” anh Thái thừa nhận: “Mình cũng đã từng quay quắt làm đủ thứ để trở về nhưng ở đây 5 năm, 10 năm, 20 năm… rồi cũng quen, rồi yêu nó lúc nào không hay Huy Đức ạ”. Tôi biết anh nói thực lòng. Không phải tự nhiên mà năm nào cũng có cả triệu người xếp hàng chờ thẻ xanh, nước Mỹ là một trong những nơi có nhiều người muốn đến.

Thẻ xanh!

Ngày nay, những người yêu Việt Nam không nhất thiết phải ở Việt Nam mà nên ở nơi họ cống hiến được nhiều hơn. Một nhà khoa học mà về Việt Nam có khi lại lãng phí hơn là ở lại nơi họ có môi trường để góp phần tạo ra những thành tựu mới cho khoa học. Chưa biết bao giờ Việt Nam trở thành quốc gia có thể đóng góp cho thế giới những giá trị mới. Nhưng người Việt trong nước vẫn đi lại bằng Airbus, Boeing và nhiều bạn trẻ vẫn có trên tay những chiếc I-phone gần như đồng thời với thanh niên Mỹ.

Nhưng có những người được chuẩn bị để có thể tạo ra những giá trị toàn cầu trong khi nhiều người khác lại chỉ có thể làm những công việc hoàn toàn nội địa. Có những người muốn thay đổi thế giới trong khi có những người lại chỉ muốn chăm sóc vườn tược của mình. Có những người thích cầm ly Starbucks bước vào những building trong khi có người chỉ thấy thoải mái khi ngôi bệt bên hàng chè chén.

Giữa thập niên 1990, anh Khanh, một người bạn, lần đầu về lại Sài Gòn, một trong những việc anh muốn làm là… ăn lại tô phở Quyền. Bạn bè tiếp nối bạn bè nên mãi đến khi trên đường ra sân bay anh mới có thời gian tạt vào quán phở. Nhưng, tô phở anh ăn không phải là tô phở mà anh chờ đợi. Trong suốt gần hai mươi năm rời Việt Nam, “phở Cali” đã xác lập chuẩn mực ẩm thực mới cho anh. Cho dù tô phở Quyền vẫn là phở Quyền nó cũng không thể khớp với tô “phở Quyền” của anh trong ký ức.

Năm 1983, khi vào Sài Gòn, tôi giật mình thấy mấy phụ nữ lớn tuổi ở Xóm Mới khăn đóng, răng đen, “Bắc Kỳ” hơn những người phụ nữ cùng thế hệ đang sống trên miền Bắc. Nếu như những người ra đi thường nỗ lực để bảo tồn những giá trị văn hóa mà họ mang theo ngày rời quê hương thì những người ở lại khá hồn nhiên tiếp thu thêm nhiều cái mới, họ để cuộc sống tiếp diễn một cách sống động thay vì biến nó thành bảo tàng.

Không chỉ có Việt Kiều ra đi mà cộng đồng trong nước cũng “đi”. Đôi bên đã đi về những hướng rất xa và tới những vùng rất khác nhau. Người Việt ở nước ngoài không chỉ sống với phần Việt mang theo mà còn tiếp nhận những giá trị mới để “hội nhập” với con cháu mình và cộng đồng sở tại.

Tôi nằm trong số những người được sinh ra để làm những việc “local”, những người biết hương vị Starbucks nhưng đã quá thân quen với hàng chè chén.

Tôi không muốn bắt đầu một hành trình có thể đẩy mình đi quá xa với nơi mà mình yêu thương.