CHUYỆN SAU PHỐ CHU VĂN

TRẦN HUY THUẬN

Chu Văn

Thành phố chuẩn bị lên “hạng”, một số đường phố lâu nay chưa có tên, nay được đặt tên. Trong dịp này, tên nhà văn Chu Văn cũng được đặt cho một đường phố.

Chuyện này đáng ra không lấy làm lạ, bởi ông là một nhà văn nổi tiếng “cấp Quốc gia” (như cách nói của Đặng Hồng Nam, một nhà văn sống và hoạt động văn học lâu năm ở Thành phố này). Nhưng vẫn là “chuyện lạ”, bởi khi ông còn sống, còn viết, thì “một bộ phận” các vị chức sắc cùng thời không ưa ông. Họ nói ông kiêu ngạo, có chút “tên tuổi” đã tỏ vẻ coi thường vai trò lãnh đạo của họ… Thì xưa nay con ngựa hay bao giờ chả là con ngựa “bất kham”? 

Rồi không dừng lại ở chỗ “không ưa”, họ đã tiến hành “hạ bệ” ông bằng một “chiến dịch” có bài bản, rất “lo-gic” và… rất “dân chủ”, bằng cách bật đèn xanh cho một số kẻ bất tài, bất mãn, bất… đức, đặt điều phê phán, chửi bới ông, thông qua diễn đàn một “Đại hội”của những người làm văn học nghệ thuật của địa phương! Để “chắc ăn”, trước và trong đại hội, họ phao tin ông là người “ngoại tỉnh”^(*), nên không gắn bó lắm với việc đào tạo thế hệ người làm văn nghệ của địa phương – mặc dù gần như cả cuộc đời công tác Cách mạng và hoạt động Văn hóa, Văn nghệ của Chu Văn đều gắn với nơi đây ^(**). Cái đòn này như “gãi đúng chỗ ngứa”, vì con người ta vốn… thừa tính “cục bộ địa phương” mà! Oái oăm là sau khi đã tổ chức thành công “Đại hôi Hạ bệ”, thì người ta liền tiến hành ngay lễ trao tặng huân chương^(***) cho nhà văn, cùng một lúc với lễ “chào mừng Đại hội thành công tốt đẹp” – Tuyên dương và hạ bệ đã diễn ra trong cùng một thời điểm với cùng một con người. Ngẫm mà “ghê” cả người!

Ai cũng đã từng nghe hoặc từng nói; từng tự nhủ hay từng khuyên dạy kẻ khác, rằng: “Lập thân tối hạ thị văn chương”. Ấy vậy, mà người đời vẫn cứ lao vào con đường “tối hạ” ấy, hết thế hệ này sang thế hệ khác. Nghiệp chướng chăng? Cũng có thể là nghiệp chướng thật. Bởi không ít kẻ đã “thân liệt, danh bại” về nó mà rồi vẫn cứ không thể nào “thoát’ ra được.

Nhưng không phải là không có nhiều người leo lên đến tột đỉnh vinh hoa nhờ cái công việc viết lách, trở thành những “QUAN VĂN”, thậm chí “VUA VĂN”! Vâng, VIẾT – LÁCH! Chữ nghĩa dân Việt Nam ta quả rất tài tình. Viết đi với Lách thì “Thánh” hết chỗ nói! Cái chữ “lách” này có cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng đấy. Và trong thực tế, khi “cần kíp” (trong giành giật vị trí), người ta không thèm “lách” và “luồn” – bởi làm như thế chậm lắm; mà phải “xông phứa lên”, mà “trèo lên đầu lên cổ” kẻ khác. Đó chính là sự cám dỗ từ cái bả vinh hoa của văn chương vậy! Cơ quan Hội văn nghệ tỉnh nọ liên tục “đánh” nhau suốt mấy chục năm trời, kể từ khi nhà văn CV bị bôi nhọ và phế truất – truy đến tận cội nguồn gốc rễ, cũng là xuất phát chính từ cái bả mà người ta cứ nói là “tối hạ” đó!

Vậy, Văn chương đâu có “tối hạ”? Nó có ánh hào quang của nó đấy chứ! Nó có cả xôi – thịt; có cả “hơi đồng”, thậm chí còn có cả nhà lầu xe hơi hẳn hoi nữa cơ. Thế thì việc người ta tranh nhau, hạ gục nhau, làm nhục nhau… có gì là lạ? Rõ ràng làm gì có kẻ ngu ngốc đến đận đi tranh giành cái thứ “tối hạ” của người khác? Nó là “nghiệp chướng” của người ta, lấy về mình để “chuốc họa” vào thân ư?!.

Sau Đại hội ông Chu Văn có bảo với người thay ông: “Chú muốn làm (ý nói chức Chủ tịch Hội) thì chú bảo anh, việc gì chú phải làm (ý nói những việc trong Đại hội) như vậy” (Xem chú thích ^(*****)).

Đúng ra thì đó là chuyện “CÁI GHẾ QUAN TRƯỜNG”, chứ không phải chuyên VĂN CHƯƠNG, nhưng khởi nguồn, chính là tại VĂN CHƯƠNG mà ra, tức là nếu Tỉnh nọ không có cái Hội Văn chương kia, thì làm gì có chuyện tranh chấp đó. Và khi đã vào cuộc tranh cướp ngôi thứ như vậy, cái gọi là “nghĩa xưa, tình cũ” cũng bị ném vào sọt rác. Vẫn theo bài báo vừa trích dẫn: Dưới thời ông Chu Văn làm Trưởng ty Văn hóa, cái người mà ông gọi là “chú em” đó chỉ là diễn viên đoàn chèo, sau mới lên Trưởng đoàn. Hậu sinh khả úy là như thế đấy! Nhưng cái anh chàng “phản thày” đó chẳng qua cũng chỉ là một con rối. Kẻ “đứng sau giật dây”, kẻ “ném đá giấu tay”, kẻ “đốt nhà mượn tay người khác”, không hề lộ diện. Trường hợp này, bài học về “hiệu ứng đám đông” đã được chứng minh rõ rệt: Có khá nhiều kẻ đã “thừa cơ hội”, lên diễn đàn chỉ trích, làm nhục Chu Văn. Người được lãnh đạo địa phương giao trong trách chỉ đạo đại hội đã lặng im, tuyệt không một cử chỉ can thiệp!

Và khi đã là chuyện “sôi thịt”, thì sau khi có được cái vị trí mà mình mơ ước, kẻ “chiến thắng” bao giờ cũng tranh thủ phát huy đến cao độ cái công việc “vơ vét” cho nhanh đầy túi tham. Suốt một thời gian dài, thủ trưởng mới này “đã biến Hội Văn nghệ thành một công trường xây dựng, xây dựng liên miên” (Bài báo đã dẫn), công việc lãnh đạo, chỉ đạo các hoạt động văn học nghệ thuật bị đẩy xuống hàng thứ yếu. Và điều đáng nói là thủ trưởng đã “bàn bạc” những gì với “bên B”, hầu như các thành viên của Ban xây dựng “chẳng biết được cái gì cả” (Bài báo đã dẫn)!  Chính điều đó, đã dần dần hình thành một lớp người chống đối mới, chống lại anh ta, chống lại kẻ mà trước đây họ đã “hồ hởi” tụng ca, bầu vào cái ghế quan trường đó. Đến lúc này, “bộ mặt thật” của kẻ tiếm quyền, phản chủ mới thực sự lộ diện. Nhưng tất cả đều đã quá muộn! Có người thốt lên: “Cái chức thủ lĩnh Văn chương” này cũng “xôi thịt” đến mức ấy ư (“Làm cái Chủ tịch Hội Văn nghệ (địa phương) thì ăn bàn ăn giải gì mà đánh nhau khiếp quá!” – Bài báo đã dẫn).

Và cái chức “TỐI HẠ” này, ở cơ quan Văn nghệ tỉnh nọ, từ bấy trở đi, luôn luôn là miếng mồi của rất nhiều sự tranh chấp võ biền, ngoài văn hóa và không văn chương.

Nhưng dù sao thì tên nhà văn Chu Văn cũng đã được đặt cho một đường phố vốn “không tên”. Như vậy là, tuy chậm một chút, cuối cùng thì Văn chương đích thực cũng đã “thắng”. Giờ đây, những người “chống” ông thì đã kẻ còn, người mất. Người mất thì không nói làm gì, nhưng kẻ còn, liệu họ nghĩ gì nhỉ? Thôi, nghĩ gì cũng là quyền của họ; chỉ có linh hồn ông, hẳn là đang mỉm cười nơi chín suối!

____________

^(*) Chu Văn sinh ngày 22 tháng 12 năm 1922 tại làng Miễu, xã Đông Quang, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái  Bình, mất ngày 17 tháng 7 năm 1994 tại Hà Nội.

^(**) Năm 1957, làm trưởng ty văn hoá tỉnh Nam Định – Năm 1967 ông tình nguyện đi chiến trường miền Nam, sau đó lại về Ty văn hóa tỉnh Nam Định công tác – Năm 1974, Chu Văn còn đi thực tế chiến trường một lần nữa, vào Phước Long, miền Đông Nam Bộ, trong đoàn công tác của Tỉnh uỷ Nam Hà. Sau đó về làm trưởng Ty văn hóa, chủ tịch hội văn học nghệ thuật tỉnh Hà Nam Ninh đến lúc nghỉ hưu.

^(***) Chu Văn được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Ba (Năm 1989)

^(****) Năm 2001 ông được nhà nước Việt Nam truy tặng giải thưởng Nhà nước (đợt I)

(Tất cả các chú thích trên đều lấy từ Bách khoa toàn thư mở wikipedia http://vi.wikipedia.org/wiki/Chu_V%C4%83n).

^(*****) bài “Cuộc chiến ở Hội Văn nghệ Nam Định trong mắt một hội viên”. Tác giả Đặng Hồng Nam . Báo Tiền phong chủ nhật số 28, ra ngày 9/7/2006 http://www.tienphong.vn/van-nghe/52875/%E2%80%9CCuoc-chien%E2%80%9D-o-Hoi-van-nghe-Nam-dinh-trong-mat-mot-hoi-vien.html