LÊ THANH DŨNG
Nhà thơ Nguyễn Trung Thu
Trong bối cảnh cuộc bàn luận về Trí Thức và vai trò của Trí thức đang diễn ra khá sôi nổi trên mạng, tình cờ tôi được đọc bức thư của nhà văn Nguyễn Minh Châu gửi cho người bạn thân, ông Nguyễn Trung Thu, cán bộ ban Văn Hóa Văn nghệ. Bức thư đề ngày 2-9/4 – chắc là viết từ ngày 2 đến ngày 9 tháng 4 (năm 1988), ông Thu chuyển cho đạo diễn Trần Văn Thủy, ông Thủy cho tôi đọc và tôi đã xin phép trích một đoạn nói về nhà văn – những trí thức, vì thấy nó cùng mạch với cuộc bàn luận nói trên.
Tôi đọc gần như tất cả tác phẩm của nhà văn quân đội Nguyễn Minh Châu, theo tôi được biết nhắc đến nhà văn Nguyễn Minh Châu, người ta nghĩ ngay đến nhân cách và tài năng văn chương của ông, nhưng người ta còn nhắc đến ông như một nhà văn lỗi lạc với tầm nhìn có tính dự báo và đi tiên phong trong công cuộc đổi mới. Bài viết tiêu biểu của ông là “Hãy đọc lời ai điếu cho một nền văn nghệ minh họa” vẫn còn nguyên tính thời sự và tính chiến đấu.
Trong bức thư gửi ông Thu, ông Châu viết:
“…Qua thư, tôi biết những điều ông đang suy nghĩ về văn nghệ? Buồn nhỉ? Nhưng rồi ra có gì mà buồn? Đánh nhau mà, bảo thủ phản kích lại? Nhưng tôi vẫn thèm viết tiếp một bài đã dự dịnh và đã tâm sự với ông “Nhà văn và sự nghiệp dân chủ hóa đất nước”, tất nhiên rồi, ông Thu ạ, cứ một lần làn gió đổi chiều thì con người lại tự đem mình ra làm trò chơi và nhìn thấy được thêm một chút tư cách của từng người….”
“…Thế đấy, thằng nhà văn ở nước nào cũng vậy, ngoài tiếng nói trong tác phẩm, phải có tiếng nói xã hội, tiếng nói trước công bằng và bất công, trước chiến tranh và hòa bình. Nhưng địa vị thằng nhà văn thấp quá, làm gì có tiếng nói ấy? Theo tôi, làm thằng nhà văn Việt nam trong lúc này mà tìm cách lẩn tránh vấn đề dân chủ là thiếu tư cách – kể cả việc anh núp sau lập luận rằng văn học là cái gì sâu xa, để đời…”
“…Tôi nghĩ rằng có khi mình phải quên mình đi cho sự nghiệp dân chủ (mình đây là tính văn học) và có ai như thế tôi kính trọng vô cùng. Tôi đọc lịch sử văn học TQ thời kỳ Nha phiến chiến tranh – có nhà văn rất tên tuổi (tôi quên tên) nhưng cả đời chẳng để lại cái gì cho đời lâu dài cả, mặc dầu ông ấy rất có khả năng ấy, chỉ vì ông ta chỉ quan tâm đến vấn đề dân chủ hóa đất nước TQ – và đời sau đề cao ông ta lên vô cùng. Rồi thì hậu thế hiểu hết ai ra sao! Lắm lúc nghĩ, hàng chục năm qua người ta khinh thường người dân quá – cái hạng “phó thường dân”, không chức tước, không vây cánh, không của cải – khó sống lắm! Sống nhục nhã lắm…”
“…Lâu nay (hàng chục năm nay) đám cán bộ mình thường nói (đến quen miệng): Chúng ta đem hạnh phúc đến cho nhân dân – (không khéo mình chả làm được gì, chỉ làm hại nhân dân). Còn những người tôn giáo họ nói: Chúng ta làm nhẹ bớt bất hạnh cho nhân dân – có lẽ họ nói đúng hơn, họ “đời” hơn mình, mặc dầu là họ tôn giáo! Từng người phải soát lại hết những điều đã nghĩ, đã làm…”
Những ngày cuối đời ông Châu bệnh nặng, nằm chữa bệnh theo “tiêu chuẩn” bố thí của nhà chùa. Ông sống như thế nào? Xin đọc tiếp:
“…tôi đang ngồi trên một chiếc giường cá nhân của nhà trai mà nhà chùa dọn cho nằm, y hệt như cái giường lính hoặc “giường nhà văn” của tôi mà chúng ta thường ngồi…Nếu bảo có một “cái đáy” của đời sống thì đến giờ tôi đang sống giữa nó – có lẽ nhờ trời phật cho sống thì rồi ra mai ngày tôi biết làm nhà văn hơn…”
Đọc xong bức thư, tôi nghĩ vẩn vơ: Nếu ông không viết những điều lay động trái tim bạn đọc như ông đã viết, nếu ngòi bút của ông dẻo hơn, tròn hơn, ông sẽ dễ chịu hơn? Nếu bây giờ sống lại, ông có thấy cuộc đời có gì khác so với khi ông từ giã nó? Ông có lạ lẫm hay vẫn thấy… quen? Ông nghĩ gì về cái “dân chủ” mà ông đau đáu nghĩ về nó viết về nó? Bây giờ nó ra sao rồi? Ông vui hay ông buồn….? (Nguyễn Minh Châu qua đời năm 1989, thọ 59 tuổi, 9 tháng sau khi viết bức thư này.)
Tôi không có hân hạnh được diện kiến hay nói chuyện với ông, tôi chỉ đọc ông mà thấy ông gần gũi thân quen và nghĩ mấy điều vẩn vơ như thế…
(LTD 22-3-2012)
LÁ THƯ CỦA NHÀ VĂN NGUYỄN MINH CHÂU GỬI NHÀ THƠ NGUYỄN TRUNG THU:
Filed under: Bài của bạn, Báo chí, Làng văn nghệ | Tagged: Lê Thanh Dũng, NGUYỄN MINH CHÂU |
Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo 
Ông Châu nếu đươc sống thêm
Thì ông cũng chẳng có miền dung thân!
Bao người có nghĩa có nhân
Đành bó tay sống qua lần mà thôi
“Nghĩ đời mà ngán cho đời”(N.D)
Bọn tiểu nhân lại đắc thời lạ chưa?
Chúng tích ác kể đã thừa
Dân oan khắp nước sao chưa tỉnh đòn?
Cảm phục nhân cách môt nhà văn.Tài năng cũng không
phải tầm thường,thậm chí vượt trội hơn đa số nhà văn.
Vấn đề không ở chổ dung thân mà là làm thế nào để đạt
chân thiện mỹ,dù bản thân mình thiệt hại !
Nếu tôi đau…
mà muôn đời thiên hạ hiểu lòng nhau ! (Phạm Hầu)
Nhà văn Nguyễn Minh Châu đã viết :
“…Lâu nay (hàng chục năm nay) đám cán bộ mình thường nói (đến quen miệng): Chúng ta đem hạnh phúc đến cho nhân dân – (không khéo mình chả làm được gì, chỉ làm hại nhân dân)” là 1 sự thật không ai có thể chối bỏ.
Chỉ có điều họ bị lừa dối và vô tình tin vào những lời nói dối ấy. Vô y1 thức họ đã truyền niềm tin không có cơ sở đó cho dân tộc, 1 phần cũng vì không được tự do lựa chọn nào khác để tồn tại cho qua ngày.
Họ như những con chim họa mi trong lồng, nếu hót vừa tai chủ thì được cho ăn uống, nếu hót đúng sự thật sẽ bị để chết đói, chết bệnh.
50-100 năm nữa con cháu chúng ta sẽ đánh giá thế nào về ông cha chúng? Thiếu thông minh, thiếu can đảm, không dám nói thật những gì mình nghĩ, chém giết lẫn nhau chỉ vì không cùng 1 suy nghĩ? Liệu chúng có thể tha thứ cho chúng ta được không một khi chúng ta đã làm hỏng môi trường sống của chúng? Một khi nếu chúng ta làm mất quyền làm người Việt của chúng?
Tôi cũng đã có thời rất thích đọc văn của Nguyễn Minh Châu, xin được thắp 1 nén nhang để tưởng nhớ ông.
Cảm ơn bác Nguyễn Trọng Tạo đã có bài tưởng nhớ nhà văn Nguyễn Minh Châu