Nguyễn Phan Quế Mai đi và đến

NGUYỄN TRỌNG TẠO
(Phát biểu tại cuộc ra mắt tập thơ song ngữ “Những ngôi sao hình quang gánh” của NPQM)

Nguyễn Phan Quế Mai

Nhiều nhà thơ suốt đời làm thơ, để lại cả một sự nghiệp thơ, nhưng vẫn không có một tập thơ được dịch ra tiếng nước ngoài. Ai chả mơ ước điều đó, nhưng có khi thật mơ hồ, xa xăm, thậm chí như một ảo tưởng.

Hóa ra không phải nhà thơ nào cũng gặp được người dịch thơ.

Nguyễn Phan Quế Mai vừa làm thơ, vừa dịch thơ của các nhà thơ Việt Nam ra tiếng Anh (và ngược lại). Và chị cũng đã chọn dịch được tập thơ của chính mình. Đó là một điều tuyệt vời, trên cả tuyệt vời.

Có lẽ Nguyễn Phan Quế Mai là nhà thơ thành công nhanh chóng nhất. Hành trình thơ của chị chỉ mới 4 năm mà đã xuất bản 2 tập thơ, nhận nhiều giải thưởng thơ, và 6 tập thơ dịch (trong đó có tập “Những ngôi sao hình quang gánh” của chị).

Tôi nhớ, đầu năm 2008 trong khi lướt mạng, tôi dừng lại ở mấy bài thơ trên blog của Nguyễn Phan Quế Mai. Lướt mạng có khi chả dừng lại ở đâu, nhưng hôm đó tôi đã dừng lại, vì tôi thấy một hồn thơ mới chớm. Tôi cam chắc giới mày râu thật khó mà viết ra câu thơ này: “Những yêu thương chúm chím gửi lên trời”. Khi đọc nó lần đầu tiên, tôi thấy hiện lên chân dung một cô gái đang yêu. Đôi mắt nàng thăm thẳm hướng về phía ngạc nhiên luôn chờ đón, để rồi chầm chậm khép lại làn mi đen láy, lim dim thả hồn vào thơ mộng trời xa. Nàng lắng nghe những câu thơ xao xuyến trẻ trung chao chát ngân lên trong tâm hồn đầy mơ mộng của nàng – những câu thơ “yêu thương chúm chím”… Sau đó tôi đã liên lạc được với Mai, đang ở Đức. Và tôi bất ngờ biết được sức làm việc ghê gớm của Mai. Vừa làm việc cho một tổ chức nước ngoài, vừa đứng đầu một tổ chức từ thiện cho các em nhỏ bị bệnh tim phải phẫu thuật, vừa bắt đầu làm thơ. Tôi khuyến khích Mai tiếp tục làm thơ, và giữa năm 2008, chị hỏi tôi xem thơ chị có in thành tập được không? Tôi bảo được, và nhận lời viết bài tựa và làm bìa cho tập thơ đầu tay có tên là “Trái cấm” của Mai. Tập thơ ra đời được đón nhân nồng nhiệt, được nhiều bài khen, được phổ nhạc… và Mai bắt đầu đi vào lối thơ hiện đại mà các bạn thơ trẻ đang ưa chuộng. Chỉ năm sau, chị cho xuất bản tập thơ “Cởi gió” và đoạt giải thưởng Hội Nhà Văn Hà Nội. Rồi đoạt giải Nhất cuộc thi thơ về đề tài Hà Nội. Cùng lúc đó, chị cho xuất bản liền 2 tập thơ dịch của tôi (Ký ức mắt đen) và Trần Quang Quý (Cánh đồng người) ra tiếng Anh. Chỉ thế thôi, cũng đã đủ để gọi chị là “người thơ thành công” rồi.

Tôi thấy tôi rất vui về thành tựu của những nhà thơ trẻ. Nhưng tôi cũng muốn lưu ý rằng, thơ ta gần đây có vẻ như đang phức tạp hóa, rậm lời, lắm lời và có thể nói là “hơi bị điêu”. Và không khỏi bị rơi vào tự sự, văn xuôi. Nhiều sự lấp lánh giả tạo. Nhiều sự cầu kỳ đến điệu đàng. Nhìn có vẻ màu mè thế nhưng rỗng chất, dễ vỡ thiếu tính bền vững. Thơ đang đeo quá nhiều trang sức, mà thơ hiện đại hay truyền thống cũng chả cần đeo trang sức nhiều đến thế. Thơ cần tinh lọc và kiệm lời. Thơ cần sự sống cần những trạng thái thơ mới lạ và sâu sắc. Nguyễn Phan Quế Mai đã thổi sự sống vào thơ, và chính sự sống đã làm cho câu thơ không còn là xác chữ, bài thơ không chỉ là những mảnh rời mà nó là một tổng thể chuyển tải cảm xúc và thông điệp của nhà thơ.

Nguyễn Phan Quế Mai là một người thông minh, năng nổ, đam mê và biết mình. Chị đang đi đến đâu trên hành trình thơ chính chị cũng biết và chúng ta cũng thấy. Vấn đề của chị là hành trang đã bắt đầu nặng, mà con đường thơ thì còn dài, và chị phải bước tiếp, bước cho đến đích thơ mà mình phải phấn đấu.

Biết Nguyễn Phan Quế Mai sắp ra định cư ở nước ngoài, nhưng tôi tin một nhà thơ dù ở đâu họ vẫn phải làm thiên chức của mình. Và đã là nhà thơ Việt Nam thì không bao giờ từ bỏ tâm hồn Việt, ngôn ngữ Việt của dân tộc mình.

Chúc mừng Nguyễn Phan Quế Mai và nhà thơ Bruce Weigl đồng tác giả bản dịch tiếng Anh “Những ngôi sao hình quang gánh”, một sản phẩm tinh thần đáng được chúc mừng và chào mừng; nó làm cho thơ Việt sẽ gần hơn với thế giới thơ trên trái đất này.

27.5.2011